Doe een aangifte
Home Kapitale vragen Alles wat je al wilde weten over successie
05/05/2022

Alles wat je al wilde weten over successie

Een plots overlijden, erven … het blijft een netelige kwestie waar veel bij komt kijken. Maar één ding staat vast: een open dialoog met alle betrokken partijen blijft essentieel. Praten is dus de boodschap! En liefst zo vroeg mogelijk, zodat alles voor iedereen even duidelijk is … én blijft. Want hoewel we niet graag nadenken over het verlies van een dierbare, vroeg of laat word je geconfronteerd met erven en nalatenschappen.

Alles wat je wilde weten over successie
In dit artikel

    Alvast dit: in 2018 is het erfrecht in België grondig hervormd. Doel? Het erfrecht aanpassen aan de behoeften van de moderne samenleving door meer rekening te houden met ongehuwde koppels en nieuw samengestelde gezinnen. Plus de erflater, degene die overlijdt en een nalatenschap achterlaat, een ruimer beschikkingsrecht geven. Daarnaast wilde de overheid het erfrecht ook op technisch vlak eenvoudiger maken.

    Onderstaande info zal je helpen bij je denkoefening over erfenissen. Niet alleen handig om akkefietjes binnen de familie te vermijden … Maar ook best lonend als het om erfbelasting gaat. Weet dat heel wat beslissingen al tijdens het leven een impact kunnen hebben op de nalatenschap. Neem dus beslist alle verzamelde weetjes en tips door, en blijf uitstekend op de hoogte!

    1.

    Hoe steekt het wettelijk erfrecht in elkaar?

     

    Wanneer iemand sterft, wijst de wet de erfgenamen aan. De wet heeft daarvoor een rangschikking opgesteld volgens orde en graad. Naast deze wettelijke regeling krijgt iedereen een zekere vrijheid om zelf zijn of haar nalatenschap te regelen via een testament, huwelijkscontract, levensverzekering of schenking(en). Op geregistreerde schenkingen zijn dan wel schenkingsrechten verschuldigd. Op de erfenis betaal je een erfbelasting.

    De erfopvolging gebeurt op het ogenblik van het overlijden. Vanaf dat moment is de erfgenaam eigenaar van de goederen, maar is hij ook verplicht om mogelijke schulden te betalen.    

    De gewone erfopvolging van een ouder met twee kinderen is relatief eenvoudig: elk kind krijgt de helft. Leeft de andere ouder nog? Dan wordt het al iets ingewikkelder. Want ook de langstlevende ouder heeft recht op een deel van de erfenis (let wel, hangt af van de samenlevingsvorm: gehuwd, wettelijk samenwonend ...).

    Is er een testament waardoor het ene kind meer krijgt dan het andere? Dan volgt een berekening om te checken of het andere kind wel zijn voorbehouden erfdeel krijgt. Want een kind kan nooit volledig onterfd worden.

    Wat met een verre of niet verwante persoon?

    De erfenis van een verre verwant of een niet verwante persoon kan best complex zijn. Omdat er heel wat wettelijke erfgenamen zijn (bijvoorbeeld neven en nichten), of omdat de overledene een ingewikkeld testament heeft nagelaten. Sowieso is het  noodzakelijk de erfopvolging te regelen: het moet gekend zijn wie de goederen van een overledene zal verkrijgen. Maar ook wie de schulden van de overledene zal betalen.

    Daarom werkte de overheid een zeer gedetailleerde regeling uit. Alle mogelijke gevallen zijn voorzien en afwijkingen blijven beperkt. Meestal gebeurt dit door een testament, waarbij de overledene zijn hele vermogen, of een deel ervan, toebedeelt aan een bevriend persoon of instelling.

    En de langstlevende partner?

    In het geval van een huwelijkscontract kan die bevoordeeld worden met bijvoorbeeld een langst-leeft-al. Dit indien je gehuwd bent met gemeenschap of een contractuele erfstelling bij scheiding van goederen. Een contractuele erfstelling is een schenking van toekomstige goederen in de vorm van een overeenkomst. Is er een testament of een schenking van toekomstige goederen? Dan hebben deze voorrang op het wettelijk erfrecht.

    Les différents régimes matrimoniaux

    We namen de verschillende huwelijksstelsels grondig onder de loep en bekeken welke invloed ze hebben op de nalatenschap.

    2.

    Wie zijn volgens de wet de erfgenamen?

     

    Woonde je als langstlevende slechts feitelijk samen met de overledene? Dan erf je niets. Om te kunnen erven moeten partners dus getrouwd geweest zijn of wettelijk hebben samengewoond. Een wettelijke samenwonende partner erft wel minder dan een huwelijkspartner.

    Als de overledene kinderen nalaat, erft de langstlevende partner het vruchtgebruik: alleen over de gezinswoning en huisraad als ze wettelijk samenwoonden, over heel de nalatenschap als ze getrouwd waren. Wat dat vruchtgebruik precies inhoudt? De partner heeft het genot van de geërfde goederen zolang hij/zij leeft. De kinderen worden pas volle eigenaar wanneer de partner overlijdt.

    Alle eigen kinderen van de overledene hebben normaliter recht op een gelijk deel in de nalatenschap, ongeacht of het kinderen betreft uit een eerste of uit een latere relatie. en ongeacht of de ouders getrouwd waren of niet. Een pluskind erft dus niet van zijn stiefouder. Het maakt geen verschil uit of de stiefouder getrouwd was met de biologische ouder of niet.

    Over orden en graden.

    De wetgever stelde een rangschikking op en deelde de erfgenamen in, volgens hun bloedverwantschap, in vier orden. Een hogere orde sluit een lagere steeds uit. De rangschikking ziet er als volgt uit:

    1.    alle afstammelingen van de erflater: de biologische kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen van de overledene. Ook geadopteerde kinderen (zonder onderscheid of het om een gewone of volle adoptie gaat).

    2.    de ouders van de erflater samen met zijn broer(s) en zuster(s) en/of hun afstammeling(en).

    3.    alle bloedverwanten in opgaande lijn: ouders, grootouders, overgrootouders …

    4.    ooms, tantes en hun nakomelingen (neven en nichten dus), grootooms, groottantes.

    Binnen de orde bepaalt de graad of je al dan niet erft. In rechte lijn zijn er zoveel graden als er generaties zijn tussen de personen.

    • Bv. tussen ouders en hun kinderen is er één generatie. Zij staan tot elkaar in de 1ste graad. 
    • Bv. tussen grootouders en kleinkinderen tellen we twee generaties. Zij staan dus tot elkaar in de 2de graad. 

    In de zijlijn bepalen we de graad via de gemeenschappelijke stamouders. We tellen de generaties vanaf de overledene tot de gemeenschappelijke stamouder in opgaande lijn. Vanaf deze stamouder dalen we vervolgens af tot aan de erfgenaam.

    • Bv. een broer en een zus zijn verwant aan elkaar in de tweede graad. 

    3.

    Wat zijn successierechten - erfbelasting?

     

    Wanneer je erft, moet je op de waarde van wat je erft belasting betalen. In het Vlaamse Gewest spreken we van een erfbelasting. In het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en het Waalse Gewest hebben ze het eerder over successierechten.

    Opgelet, er is een verschil als de overledene een Belgische rijksinwoner (elke persoon die op het ogenblik van overlijden zijn fiscale woonplaats in België had) is of niet:

    Overledene is wel een rijksinwoner van België?

    • Je moet alle nagelaten goederen (wereldwijd) aangeven.
    • Deze goederen worden belast met successierechten of erfbelasting.

    Overledene is geen rijksinwoner van België?

    Waarop zijn nog successierechten verschuldigd?

    In sommige gevallen worden goederen die op het ogenblik van overlijden geen deel meer uitmaken van de nalatenschap, fiscaal toch nog tot de nalatenschap gerekend, én dus belast. Dit om te vermijden dat de erflater tijdens zijn leven goederen overhevelt zonder of heel weinig belastingen te betalen.

    Enkele voorbeelden hiervan:

    • de clausule ‘langst-leeft-al’ in een huwelijkscontract.
    • alle niet-geregistreerde schenkingen binnen de 3 jaar vóór overlijden.
    • de levensverzekering (beding bestemd voor een derde).

    Hoeveel betaal je precies?

    De tarieven van de successierechten/erfbelasting verschillen per gewest, maar hangen ook af van de grootorde van het ‘bedrag’ van de nalatenschap, van de manier waarop de erfenis verdeeld wordt en van de graad van verwantschap tussen de overledene en de erfgenamen. Of concreter: hoe hoger het bedrag, hoe meer successierechten of erfbelasting je moet betalen. Hoe dichter je verwantschap met de overleden persoon, hoe minder successierechten of erfbelasting.

    info.png

    information icon
    L'assurance succession et l'assurance donation : Dites adieu aux soucis financiers

    Wie erft, moet dus helaas erfbelasting of successierechten te betalen. In Wallonië en Brussel lopen die rechten op tot 80% (hoogste schijf). In Vlaanderen scheert de erfbelasting toppen tot 55%. In sommige situaties schiet de successiefactuur zodanig de hoogte in, dat erfgenamen een onroerend goed moeten verkopen om de kosten te dekken. Gelukkig brengen de successieverzekering of schenkingsverzekering redding!

    4.

    Hoe successierechten vermijden?

     

    Ter opfrissing: successierechten (‘erfbelasting’ in Vlaanderen) zijn belastingen die erfgenamen (rechte lijn, partners, (niet-)bevoorrechte zijlijn ...) betalen op het nettodeel dat ze erven. Hoe groter het vermogen, hoe hoger de successierechten. Bovendien bepaalt ook de graad van verwantschap hoeveel successierechten de fiscus opeist. Je kan die successierechten echter op verschillende manieren beperken of zelfs vermijden … We bezorgen je graag 5 handige tips!

    Tip 1: pak uit met een hand- of bankgift.

    Met een handgift geef je een bedrag, bij een bankgift schrijf je het over op een rekening. In beide gevallen geldt de 3-jaar-regel: er zijn geen successierechten verschuldigd als de schenker na de gift nog minstens 3 jaar blijft leven.

    Tip 2: schenking laten registreren.

    Het is perfect mogelijk om een schenking te laten registreren bij de notaris. Zo vermijd je de 3-jaar-regel (zie boven), maar moet je wel schenkingsrechten (schenkbelasting in Vlaanderen) betalen. Hoeveel die bedragen? Dat hangt af van gewest tot gewest.

    Extra lonende tip: weet dat je successierechten ook via een schenkingsverzekering kunt betalen!

    Tip 3: levenslang vruchtgebruik.

    Ouders kunnen hun kinderen een onroerend goed schenken én zelf het vruchtgebruik behouden. Ze hebben dan een levenslang recht om er te wonen of de huuropbrengsten op te strijken. Dit kan trouwens ook voor roerende goederen, zoals een geldsom. De schenkers hebben dan een levenslang recht op de intresten uit dit kapitaal.

    Tip 4: bescherming via een levensverzekering of groepsverzekering.

    Ouders gebruiken vaak een levensverzekering (in de vorm van een tak 21- of een tak 23- product) bij de overdracht van hun vermogen. Concreet schenken ze via een hand- of bankgift een som geld aan de kinderen. Op hun beurt sluit de kroost een tijdelijke levensverzekering (ter waarde van de verwachte successierechten op de gift) af, voor mochten de ouders binnen de 3 jaar na de gift overlijden. In de polis duiden ze zichzelf aan als begunstigden en hun ouders als verzekerden.

    Als de ouders binnen de 3 jaar na de gift overlijden, wordt het verzekerd kapitaal overgemaakt aan de kinderen zonder dat zij successierechten moeten betalen. Het uitgekeerde kapitaal wordt dan gebruikt om de verschuldigde successierechten van de schenking te betalen.

    En wat met een groepsverzekering: hoeveel krijgen de begunstigden bij een overlijden? Als je via je groepsverzekering een overlijdensdekking geniet, dan lees je dat bedrag op het ‘benefit statement’. Hierop moeten eveneens belastingen en eventueel successierechten worden betaald. Indien de begunstigde de partner is of de kinderen jonger dan 21 jaar, dan zijn deze vrijgesteld van successierechten. Onder ‘partner’ verstaan we hier: enkel huwelijkspartner en enkel voor werknemers.

    Tip 5: sluit een huwelijkscontract af.

    Een huwelijkscontract bevat bij veel mensen een ‘langst-leeft-al’-clausule, waarbij het volledige vermogen naar de partner gaat bij een overlijden. Kanttekening: deze vorm van vermogensoverdracht is niet echt fiscaal aantrekkelijk. Een betere clausule is keuzebeding. Want via deze formule krijgt de langstlevende veel meer mogelijkheden, bijvoorbeeld: eigendommen in vruchtgebruik geven.

    info.png

    information icon
    en savoir plus sur les clauses que vous pouvez ajouter à votre contrat de mariage ?

    Check het hier. 

    5.

    Waarom is successieplanning nuttig?

     

    Het is nooit te vroeg om na te denken over je nalatenschap, maar jammer genoeg soms wel te laat. Informeer je dus goed en bereid je doordacht voor. Een uitstekende successieplanning houdt rekening met wie je wil beschermen na je overlijden.

    En vergis je niet: successieplanning is niet ingewikkeld of enkel weggelegd voor grote vermogens. Het is ook veel meer dan enkel een middel om belastingen te vermijden. Sowieso is de zorgvuldige overdracht van een vermogen in ieders belang! En wel om volgende redenen:

    We beleven allemaal sleutelmomenten!

    Kinderen krijgen/adopteren, huis kopen, een zaak opstarten, een gestrand huwelijk, slepende ziekte, … Stuk voor stuk momenten die om een stappenplan vragen, meer zelfs: bescherming voor mocht het misgaan. De nodige regelingen treffen, al dan niet met de hulp van een notaris en/of onafhankelijke makelaar, maken dan wel degelijk een verschil.

    Kijk berekend vooruit …

    Successieplanning draait niet enkel om geld. Het betekent vooral: handig inspelen op de toekomst met maximale bescherming tegen onverwachte voorvallen. Noem het gerust gemoedsrust.

    Schenken, legt je geen windeieren.

    Voor mocht je het nog niet weten: schenken is fiscaal voordelig. Doe het gerust als je niet wilt wachten tot je overlijden om iemand een financieel duwtje in de rug te geven. En ondertussen ook nog eens erfbelasting wil (ver)mijden. Doe het wel doordacht!

    Vergeet niet: de wet kiest van wie je erft ...

    Als je niets vastlegt, wordt jouw erfenis verdeeld op basis van de regels van het wettelijk erfrecht. En wellicht wil je graag dat je vermogen in de juiste handen terecht komt als je er niet meer bent?

    Volg je niet langer de wettelijke volgorde van erfgenamen, en wil je die graag veranderen of aanpassen? Je zou niet de eerste zijn: voor veel nieuw samengestelde gezinnen, kinderloze vrijgezellen, alleenstaanden, mensen die geen familie meer hebben … is nadenken over het lot van hun vermogen een must.

    info.png

    information icon
    Les instruments utiles pour votre planification successorale !

    Er bestaan heel wat technieken om een succesvolle successieplanning op poten te zetten. Hieronder bezorgen we je graag enkele voorbeelden, plus links vol nuttige info!

    6.

    Wat is het verschil tussen een schenking, testament en beding van aanwas?

     

    Bij een schenking geef je al een stuk van je bezittingen weg tijdens je leven. Vanuit fiscaal standpunt is een schenking interessanter dan een erfenis: de tarieven van de schenkbelasting zijn een stuk lager dan die van de erfbelasting. Een schenking kan om verschillende redenen. Een eerste is dat je kinderen het geld kunnen gebruiken om bijvoorbeeld een huis te kopen. Doel van deze schenking? Ervoor zorgen dat je kinderen later minder erfbelasting moeten betalen. Aan die laatste vorm van schenking worden vaak voorwaarden gekoppeld, waardoor de schenker nog enige vorm van controle kan houden.

    Ga je samen voor een ‘tontine’?

    Een beding van aanwas (in de volksmond: tontine) is een overeenkomst dat ongehuwde feitelijke- of wettelijke samenwonende koppels gebruiken om elkaar te beschermen. Dit voor mocht een van de partners plots wegvallen. Daarbij komt het koppel overeen dat het deel van de woning dat toebehoort aan de eerststervende zal toekomen (‘aanwassen’) aan de overlevende partner. De samenwonenden kunnen enkel maar een aanwasbeding gebruiken indien ze beide, elke voor de helft, eigenaar zijn van de aangekochte woning.

    Een testament is wijzigbaar ...

    Een aanwasbeding hoeft echter niet in alle gevallen. Een (deel van een) woning toekennen aan je partner kan immers ook via een testament. Bovendien heeft de wettelijke samenwonende partner een wettelijk erfrecht: het vruchtgebruik van de gezinswoning en de inboedel. In heel veel gevallen betaalt de langstlevende (feitelijke- of wettelijke) samenwonende partner zelfs géén belastingen wanneer hij of zij een gezinswoning erft. Maar! Weet dat een testament door elke partner gewijzigd kan worden, zelfs zonder medeweten van de andere partij. De langstlevende heeft met een testament dus nooit 100% zekerheid dat hij of zij iets zal erven. Vandaar dat een aanwasbeding in de praktijk vaak wordt gecombineerd met het opstellen een testament. De langstlevende kan dan kiezen wat hem of haar het beste uitkomt.

    info.png

    information icon
    Rédigez toujours votre testament seul.

    Met een testament bepaal je zelf wat er met je vermogen gebeurt op de dag dat je er niet meer bent. Je kunt je testament bij een notaris laten opstellen (een authentiek testament) of eigenhandig. Het is belangrijk dat je een eigenhandig testament zelf schrijft en niet typt, dateert en ondertekent. Doe het trouwens altijd alleen, ook wie gehuwd is. Een testament dat je samen met je partner opstelt, is immers ongeldig.

    7.

    Kun je een erfenis weigeren?

     

    Op een dag krijg je een erfenis van een verre nonkel ... Maar dat betekent niet altijd positief nieuws. Want wat als er ook een hoop schulden aan vasthangen? Toch maar beter weigeren ... of bestaat er nog een andere oplossing?

    Het verwerpen van een deficitaire of kleine nalatenschap kan gratis door een verklaring van verwerping op te laten maken via een notaris. De notaris zorgt ervoor dat deze verklaring wordt geregistreerd in het Centraal Erfrechtregister. Dat register wordt beheerd door de Federatie van het Notariaat (Fednot). Dat alles gebeurt zonder kosten voor de erfgenaam. De kosten worden gedragen door een fonds dat door het notariaat is opgericht.

    Goedkoper als iedereen op hetzelfde moment weigert!

    Wanneer je een erfenis verwerpt, komt de volgende erfgenaam in rang in jouw plaats: bijvoorbeeld jouw kinderen. Uiteraard mogen ook zij de erfenis verwerpen. Het is belangrijk om te weten dat het goedkoper is als iedereen op hetzelfde moment weigert. Elke verklaring wordt immers apart geregistreerd én dus betaald.

    info.png

    information icon

    Een erfenis verwerpen is een manier om een generatiesprong te maken, zodat de erfenis van de grootouders direct naar de kleinkinderen gaat. Dat is wel een alles-of-nietsverhaal, dus ga beter voor een generatiesprong via een testament of levensverzekering.

    In theorie krijgt iedereen 30 jaar om een erfenis te aanvaarden. Geen haast dus! Maar, hoe langer je wacht, hoe groter de kans dat je de erfenis stilzwijgend aanvaardt. Hoe? Wel, wie bijvoorbeeld het huis van de overledene ‘leegmaakt’ en daarbij iets meeneemt, doet dat al. Die moet dan ook de schulden aanvaarden. Opletten dus!

    De aanvaarding blijft.

    Of je nog van gedacht mag veranderen? Nee, een verklaring van verwerping is onherroepelijk. Maar tegelijk kunnen ook de schuldeisers van de overledene nooit aan jou vragen om de schulden te betalen.

     Je kunt dus een erfenis weigeren of aanvaarden, maar er zijn nog andere mogelijkheden. Zo kun je de nalatenschap aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving. In dat geval aanvaard je slechts de erfenis voor zover het vermogen volstaat om mogelijke schulden te dekken. In het slechtste geval zal dit dus een nuloperatie zijn, in alle andere gevallen win je erbij!

     Samengevat:

    • Liever geen erfenis omdat er meer schulden dan bezittingen zijn? Breng dan een bezoekje aan de notaris.
    • Voor een verwerping van een nalatenschap tot 5.000 euro rekent een notaris geen ereloon aan.
    • Twijfel je over een erfenis? Dan kun je deze aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving.
    • Een aanvaarding of verwerping van een erfenis is onherroepelijk.

    8.

    Om nog even bij stil te staan …

     

    Ziezo, om de belastingfactuur op je erfenis te temperen, en dus de fiscus een stapje voor te zijn, bestaan er tal van technieken (zie boven). Hieronder bezorgen we je graag nog een aantal praktische tips, zaken om te onthouden én goedbedoelde raad. Neem deze lonende info gerust mee in je successieplanning!

    Optimale successieplanning? Een combo van formules.

    Er bestaan heel wat technieken om een goede successieplanning uit te werken: van een testament tot gesplitste aankoop en generatiesprong. Weet alvast dat een doordachte successieplanning een combinatie van formules is. De eerste vraag moet zijn wat je wilt, en niet hoeveel erfbelasting je zal moeten betalen. Geschillen na een erfenis komen vaak voort uit situaties waar er niet, of slecht gepland, is of waar de kinderen niets weten over de planning.

    Al eens gedacht aan een ‘zorgvolmacht’?

    Veel mensen willen wel schenken, maar vrezen dat ze het geld zelf nog nodig zullen hebben. Met een zorgvolmacht kun je die beslissing uitstellen. In een zorgvolmacht kan je laten voorzien dat er op het sterfbed nog schenkingen mogen gedaan worden als je daar zelf niet meer toe in staat bent.

    Vermijd schenkbelasting via een handgift.

    De schenking van roerende goederen zoals cash en juwelen kan met een handgift. Het voordeel? Je hoeft geen schenkbelasting te betalen. Keerzijde van de medaille is dat de schenker nog drie jaar moet blijven leven om ook aan de erfbelasting te ontsnappen. Weet alvast dat je op eender welk moment kan beslissen om een handgift alsnog te laten registreren en schenkbelasting te betalen. Op die manier kun je nog ontsnappen aan de erfbelasting!

    Generatiesprong lukt op diverse manieren.

    We leven met z’n allen steeds langer, waardoor kinderen zelf al 50 of 60 jaar zijn wanneer ze erven. Vaak hebben die het geld zelfs niet meer nodig, terwijl hun kinderen dat wel hard kunnen gebruiken. Zo’n generatiesprong lukt op verschillende manieren. Bijvoorbeeld als een grootouder de kleinkinderen aanduidt in een testament. De grootouder mag uiteraard ook tijdens zijn leven al een belangrijke schenking doen. Als het kind daarmee akkoord gaat, kan daar later geen discussie meer over bestaan.

    Regelt de grootouder niets? Dan kan het ervende kind ook de generatiesprong bewerkstelligen. Een eerste optie is de erfenis verwerpen, waardoor alles doorgaat naar de kleinkinderen. Een andere optie is de doorgeefschenking.

    9.

    Graag méér weten over successie(planning)?

     

    Jij maakt je leven uniek: nu én later. Daarbij wens je jezelf en al wie je lief is het beste toe, ook wanneer het onverwacht eens tegenzit. Jouw plannen en bezorgdheden inspireren ons om lonende oplossingen te vinden. Ook als het aankomt op successie(planning).

     

    Heb je nog vragen, opmerkingen of suggesties?


    Onze makelaars staan voor je klaar

    Successie
    Deel dit artikel
    Lees ook
    Meest gelezen