Hoe kunnen samenwonenden elkaar beschermen bij een overlijden?

Erfrecht voor feitelijk samenwonenden

Woon je ongehuwd en feitelijk samen met je partner (dus zonder schriftelijke verklaring van wettelijke samenwoning voor de burgerlijke stand van je gemeente), en overlijdt die plots, dan ben jij geen wettelijke erfgenaam. Dit heeft belangrijke gevolgen. Stel dat jullie samen een huis gekocht hebben. Is er niks geregeld, dan zal de helft van die gezamenlijke woning bij het overlijden van je partner overgaan naar diens wettelijke erfgenamen. De vraag is dan of jij wel in jullie huis of appartement kunt blijven wonen … Je gunt je partner toch een gelukkig lang leven. Dan komt het er onder andere op aan om rampzalige financiële scenario’s, zoals in ons voorbeeld beschreven, te vermijden.

Hoe vermijd je dergelijke scenario’s?

• Door een testament op te stellen, waarin vermeld wordt dat de partner die overlijdt zijn of haar helft van de woning aan de andere partner geeft. Opgelet, hierbij moet wel rekening gehouden worden met de wettelijke reserve van de kinderen. De kans bestaat dus dat het testament niet volledig uitgevoerd kan worden omdat de wettelijke reserve aangetast wordt. Hou er ook rekening mee dat de erfbelasting tussen feitelijke partners hoog kan uitvallen, tenzij jullie al minstens drie jaar feitelijk samenwonen (dit geldt enkel in Vlaanderen). 


• Via een beding van aanwas (ook wel tontine genoemd) kan je dit ook oplossen. Dit houdt in dat jullie bij de aankoop van de woning afspreken dat de langstlevende de woning in volle eigendom of het vruchtgebruik krijgt. De wettelijke reserve speelt hierbij geen rol. De langstlevende partner moet wel registratiebelasting betalen (op de helft van de woning) bij de uitoefening van het beding van aanwas. 
  
  Het is ook mogelijk om te kiezen voor een beding van aanwas met optie. In dat geval heeft de langstlevende partner de vrijheid om wel of niet gebruik te maken van het beding van aanwas. Doe hij dat niet, dan speelt de wettelijke erfregeling. Is er een testament dat hem of haar de volle eigendom of het vruchtgebruik toekent, dan wordt het afwegen wat fiscaal het interessantste is: de registratiebelasting bij de tontine of de erfbelasting op nalatenschap (incl. de woning). Als de twee partners al minstens drie jaar feitelijk samenwonen in Vlaanderen, dan hoeft er op de gezinswoning geen erfbelasting betaald te worden.


• Via schenkingen terwijl beide partners nog in leven zijn. Ook hierbij moet het aandeel van de reservataire erfgenamen gerespecteerd worden. Gebeurt dit niet, dan kunnen die bij het overlijden inkorting vorderen.

Erfrecht voor wettelijk samenwonenden

Woon je wettelijk samen met je partner, dan erven jullie wel automatisch van elkaar. Een testament is hiervoor niet nodig. Weliswaar is het erfrecht beperkt. Het gaat immers enkel over het vruchtgebruik (niet de volle eigendom) van het pand waarin jullie woonden en van de inboedel. Het feit dat de partner die overlijdt ook kinderen heeft, verandert hier niks aan. Die kinderen erven elk een identiek deel van de naakte eigendom van het aandeel van de overleden partner in de gezinswoning (en de inboedel), alsook een gelijk deel van de volle eigendom van de rest van de nalatenschap. Via giften of een testament is het mogelijk om de erfenis van de overlevende wettelijk samenwonende partner uit te breiden. Maar tegelijkertijd is het via een testament ook mogelijk om de partner te onterven ten voordele van andere erfgenamen.